Strona głównaCiekawostkiSkąd się wzięły polskie nazwiska i jakie jest pochodzenie Twojego? Sprawdź!

Skąd się wzięły polskie nazwiska i jakie jest pochodzenie Twojego? Sprawdź!

Niegdyś w Polsce używano jedynie imion. Ludzi jednak przybywało i nazwiska zaczęły być konieczne. Początkowo były przydomkami pochodzącymi od charakterystycznej cechy, imienia ojca czy miejscowości pochodzenia. Co ciekawe, nazwiska dziedziczymy dopiero od XVII wieku. Skąd pochodzi Twoje nazwisko? Być może dowiesz się z tego tekstu.

Nazwiska szlacheckie

Pomnik Zamoyjskiego w Zamościu. Fot. Nightman, Shutterstock

W Rzeczpospolitej szlachta miała decydujący głos, a rodów szlacheckich było naprawdę wiele. Niektóre nazwiska szlacheckie występują także dziś, a część da się rozpoznać łatwo, bo kończą się na -cki lub -ski (Lubomirski, Potocki, Pułaski, Czartoryski). Ale nie jest to naczelna zasada i nie zawsze znajduje zastosowanie. Po prostu te końcówki były zarezerwowane do nazwisk tworzonych od miejscowości, a często szlachcice po prostu te tereny posiadali. Później jednak mieszczanie czy nawet chłopi mieszkający w tych miejscowościach również przyjmowali takie nazwiska.

W urzędzie stanu cywilnego można zmienić nazwisko na niemal dowolne, ale nie szlacheckie. Nie można zażyczyć sobie nazwiska Sapieha czy Radziwiłł, na tej samej zasadzie, na jakiej nie można nadać sobie królewskiego nazwiska jak Windsor, Tudor, Hohenzollern czy Jagiellończyk.

Oto pochodzenie niektórych szlacheckich nazwisk rodowych:

  • Pułaski – od nazwy miejscowej Połazie (istnieje też nazwisko Puławski od Puław)
  • Radziwiłł – od pierwotnie białoruskiego Radzivil co pochodzi od imienia Radzivón
  • Czartoryski – prawdopodobnie od Czarta, XIV-wiecznego rycerza z Mazowsza
  • Leszczyński – od Leszczna, późniejszego Leszna
  • Saryusz – przydomek Zamoyjskich od nazwy wsi Szarzyn

Czytaj także: Najpotężniejsze rody magnackie w historii Polski (Top 12)

Nazwiska od zawodów i funkcji

Nazwisko Kowalski wzięło się od kowalskiego rzemiosła. Fot. Pixabay

Drugie z najpopularniejszych polskich nazwisk: Kowalski, wzięło się od zawodu kowala, podobnie jak Kowalik, Kowalewski czy Kowalczyk. Kowali zawsze było wielu, a dziś jest sporo osób noszących to nazwisko. Od cieśli pochodzi nazwisko Cieślik, od wójta Wójcik, czy Wójcicki.

Bartnik, Tkacz czy Bednarz to także nazwiska od zawodów. Nazwiska Woźny i Woźniak pochodzą od woźnego sądowego. Kucharek czy Kucharczyk odnosi się do osoby, która zapewne znakomicie pichciła. Krawiec i Krawczyk to nazwiska pochodzące od zawodu krawca, z tym że Krawczyk prawdopodobnie był czeladnikiem. Ta sama zasada tyczy się Szewca i jego czeladnika Szewczyka.

Nazwiska od przydomków

Nazwiska przechodzą w Polsce na dzieci dopiero od XVII w. Fot. Unsplash

Nowak, najpopularniejsze polskie nazwisko, określało kiedyś osobę nową w jakiejś grupie. Na przykład gdy do osady sprowadzała się nowa rodzina, można ją było nazwać Nowakami. Takie samo jest pochodzenie nazwisk takich jak Nowacki, Nowakowski. Ten, kto mieszkał na końcu osady, mógł być nazwany Koniecznym.

Osobę wesołą nazywano Wesołym, co wyewoluowało w Wesołowskiego, a szczęśliwą po prostu Szczęśliwym, co po latach ewoluowało w Szczęsnego, czy Szczęśniaka.

Od przydomków i przymiotów pochodzą takie nazwiska jak np. Malec czy Wysocki (oba od wzrostu, a to że wzrost miał znaczenie przy nadawaniu nazwisk wiemy choćby dzięki poznaniu na lekcjach historii postaci króla Władysława Łokietka – zawdzięczał on przydomek niskiemu wzrostowi, a łokieć był starą miarą wysokości).

Wieczorkiewicz albo Wieczorowski urodził się prawdopodobnie wieczorem (a gdy nazwiska już dziedziczono, tak się nazywały także jego dzieci, choćby rodziły się rano).

Co ciekawe nazwisko Karczmarek (a później Kaczmarek) może pochodzić od umiłowania spędzania czasu w karczmach i raczenia się chmielowym trunkiem.

Nazwiska od miejscowości

Krakowscy pochodzili z Krakowa. Fot. Shutterstock

Wiele jest wsi oraz dzielnic miast w Polsce o nazwie Ligota. Oznacza to tyle, co osadę zbudowaną na surowym korzeniu. Od Ligoty wzięło się nazwisko Ligocki.

Nazwiska pochodzą zarówno od małych miejscowości, jak i od dużych miast. Tak jak aktorki Emilii Krakowskiej. Zasada ta dotyczy nie tylko języka polskiego. Polak pochodzący z Krakowa mógł nazywać się Krakowski, a Żyd: Krakauer albo Krakewer. Polak pochodzący z Tykocina mógł być Tykocińskim, Żyd zaś Tiktinerem. Istnieją również takie polskie nazwiska jak Wrocławski, Warszawski, czy Poznański.

Przymioty rodowe mogły pochodzić też od innych narodowości, stąd takie nazwiska jak Niemczyk, Duńczyk, Szwab, Podolski, Szkot, Żmuda, Litwin, Rusin (od Rusi) czy Węgier.

Nazwiska od zwierząt

Ryś, odważny i piękny największy polski kot to także popularne nazwisko. Fot. Shutterstock

Nazwiska pochodzące od zwierząt są bardzo proste do wytłumaczenia. Po prostu ród przejmował nazwę jakiegoś silnego, sprytnego, czy łownego ssaka czy ptaka, po to by podkreślić swoją wspaniałą cechę.

Stąd nazwiska takie jak Wilk, Kot, Ryś, Lis, Owczarek. Ale co ciekawe częściej spotyka nazwisko Kuc niż Koń, a takich jak Pies czy Koza praktycznie wcale. Po prostu niektóre się przyjęły, inne nie. Religa, co ciekawe, oznaczał kiedyś spracowanego starego konia.

Nazwiska odzwierzęce to także m.in. Turski, Żurawski, Barański, Barańczak, Niedźwiedzki, Orłowski, Orłoś, czy Sokołowski, choć miejscowość Sokołów i Sokołowsko także istnieją, więc nazwisko to może oznaczać również osobę pochodzącą np. z Sokołowa. Jednak miejscowości także miały często odzwierzęce nazwy, więc koło się zamyka.

Nazwiska od roślin, gór i lasów

Jedlina-Zdrój otoczona przez góry i lasy: idealną inspirację do nadawania nazwisk. Fot. Pixabay

Jeziorski od jeziora, Górski od gór, Leśniak od lasu, Borowski od boru, Olszowski od olsu, Zalewski od zalewu, Polański czasami od polany: wszystkie te nazwiska pochodzą od roślin, gór, lasów i innych formacji naturalnych.

W otaczającej nas naturze należy się też doszukiwać etymologii takich nazwisk jak Zaręba, Sosnowski, Różycki, Wierzbicki, Grabowski, Brzozowski, Listkiewicz, Kwiatkowski, Grochowski. Takie nazwiska jak Potocki i Kamieński (lub Kamiński) pochodziły często od nazw miejscowości leżących nad potokiem czy wyróżniających się wielkim kamieniem lub wzniesieniem, co pośrednio też można podciągnąć pod tę zasadę. Wiśniewski kojarzy się z wiśniami, ale prawdopodobnie pochodził z Wiśniewa lub Wiśniowa (nazwa miejscowości zaś wzięła się od wiśni).

Nazwiska pochodzące od imienia ojca

tata z synami nad jeziorem na dzień ojca
Nazwiska czasami pochodzą od imienia ojca. Fot. Shutterstock

Nie tylko w Polsce, ale i w Europie często nazwiska oznaczały kto jest czyim synem. Także w Polsce można znaleźć mnóstwo przykładów na potwierdzenie tej reguły, a nazwiska ewoluowały tak, że dziś mamy nie tylko Adamskiego, ale również Adamczaka czy Adamowskiego. W przeszłości byli oni synami Adama.

Podobnie jest z nazwiskami Stanisławski, Stańko, Stachura czy Staszak (od Stanisława), Kazimierski, Kazimierczak czy Kaźmierczak, Tomaszczyk, Tomasik, Tomaszewski i tak dalej. Nazwiska Pietrzak, Pietrzyk i Piotrowski odnosiły się do synów Piotra, Jóźwiak i Jóźwik do synów Józefa, Janowicz to syn Jana, a Michalak to syn Michała. Już nieco problemu może przysporzyć odkodowanie, że Brożek był synem Ambrożego. Niektórych nazwisk odojcowskich nie odmieniało się, stąd dziś możemy spotkać się np. z Anną Adam, Katarzyną Marek, czy Markiem Jurkiem.

Nazwiska pochodzenia obcego

Most Rakotz w Niemczech. Fot. Shutterstock

Od niemieckiego nazwiska Muller wzięło się polskie Miller. Podobnie polski Knapik to nazwisko pochodzące od niemieckiego słowa oznaczającego tkacza. Co ciekawe tkacz to także Weber, a nazwisko to, brzmiące typowo po niemiecku, jest obecne także w Polsce.

Nazwisko Engel po niemiecku oznacza tyle co anioł, a Wagner pochodzi od niemieckiego słowa oznaczającego woźnicę. Pochodzenia niemieckiego są też takie nazwiska jak Kolbe czy Kolberger, Szmit (niem. Schmidt), Sznajder (niem. Schneider), Wencel (niem. Wenzel) czy Wajs (niem. Weiss).

Nazwiskami pochodzenia czeskiego są tak popularne w Polsce jak Obara czy Fredro, ale też Kluk, Szramek czy Kilian. Pochodzenia litewskiego jest nazwisko Staniszkis czy Marczułajtis, białorusko-litewskiego Jagiełło, a łemkowskiego Dragan, Szafran, Choma czy Suszko. Białoruskimi nazwiskami są Moniuszko, Kościuszko, Kokoszkiewicz, Mickiewicz, Sienkiewicz, czy Pietraszkiewicz.

Takie zagraniczne nazwiska były nadawane często na ziemiach przy granicach z innymi państwami, gdzie posługiwano się językiem obcym swobodnie. Czym innym są zaś typowe zagraniczne nazwiska, które Polki przyjmują przez małżeństwa z obcokrajowcami.

Jak domyśleć się pochodzenia swojego nazwiska?

Twoje nazwisko pochodzi od nazw kwiatów, zwierząt, gór, miejscowości, czy może sam nie wiesz? Fot. Shutterstock

Czy Twoje nazwisko jest szlacheckie? Najłatwiej wpisać je w Google szukając śladów dawnych magnatów i ich dawnych posiadłości. Być może Twoja rodzina ma herb, który można dziedziczyć, a nawet o tym nie wiesz? Oczywiście dziś nazwisko szlacheckie nic nie znaczy, o ile nie jest to ród, który kiedyś był tak potężny, że do dziś ma jakieś pałace. Końcówka nazwiska -ski lub -cki może coś podpowiadać, ale nie musi. Podobnie też szlachcicami byli Sapiehowie, ale to ród pochodzenia białoruskiego, więc nazwisko kończy się inaczej.

Jeśli nazwisko jest pochodzenia, że tak to określimy, naturalnego (od drzewa czy innej rośliny, zwierzęcia, gór czy gatunków kwiatów) dość łatwo się tego domyślić.

Może Twoje nazwisko jest nazwą własną, która kiedyś coś oznaczała? Możliwe, że pochodzi od miejsca albo miejscowości. Na koniec warto sprawdzić słowniki języków obcych. Być może tam znajduje się pewien trop, bo polskie nazwiska czasami mają etymologię niemiecką, czeską, litewską, czy też pochodzą z dawnej Rusi.

Weronika Skupin
Weronika Skupin
Redaktor serwisu PolskaZachwyca.pl, która z pasją odkrywa i opisuje kolejne piękne miejsca w Polsce. Częściej wybiera plecak, hostel i eskapady w nieznane miejsca, niż walizkę, hotel i zorganizowane wycieczki. Wieloletnia dziennikarka prasowa i saunamistrzyni. Odpręża się grając w planszówki.

13 KOMENTARZE

    • Według listy nazwisk z indeksu nazwisk do Herbarza szlachty polskiej „Rodzina” Seweryna Uruskiego Demecki to nazwisko szlacheckie 😉

    • Tropów może być wiele. Jednym z nich jest nazwisko otrzymane w wyniku przekształceń z nazwiska Stasiak, czyli syn Stanisława. Ale niekoniecznie: być może Stosiak był synem Stoisława lub Stoigniewa. Nazwisko to może też wywodzić się od nazwy miejscowości, np. Stosy.

    • Nazwiska Solecki, ale także Sołecki mogą pochodzić od nazwy miejscowości takich jak Solec czy Solce, ale też sołectwa, jak i funkcji sołtysa. Nazwisko Solecki widnieje także w wykazie rodów poddanych królowi w Indeksie do Lustracji województwa krakowskiego 1789 r.

  1. A czy wie może Pani jaka jest etymologia Pani nazwiska? Tak się składa że jest to również nazwisko mojego Dziadka.
    Pozdrawiam

ZOSTAW ODPOWIEDŹ

Proszę wpisać swój komentarz!
Proszę podać swoje imię tutaj

NAJPOPULARNIEJSZE