Dąb Bartek jest jednym z najstarszych w Polsce. Bardziej wiekowy jest cis pospolity koło Lubania, który ma około 1 250 lat, ale wśród dębów nie ma aż takich staruszków. Teraz najstarszy jest najprawdopodobniej dąb Chrobry mający ok. 760 lat. Wiek Bartka szacuje się z kolei na ok. 680 lat.
Dąb Bartek – najbardziej znany
Często mówi się o nim, że jest najstarszy w Polsce. Według dendrologów to nieprawda, ale dąb Bartek jest z pewnością najbardziej znanym pomnikiem przyrody w naszym kraju. Rośnie w leśnictwie Bartków, w województwie świętokrzyskim, niedaleko Kielc.
Za najstarszy uznany był dąb Bolesław rosnący od podobno nawet 800 lat w gminie Ustronie Morskie, ale niektóre badania dawały mu 400 lat. To już bez znaczenia, bo drzewo w 2016 roku powaliła wichura.
Od 1954 roku dąb Bartek est pomnikiem przyrody. Podobnie jak w przypadku innych starych drzew, nie ma jednoznacznej odpowiedzi na temat jego wieku. Badania dendrologów zawsze się od siebie różnią. Kiedyś sądzono, że ma nawet 1200 lat (gdyby to była prawda, teraz miałby blisko 1300 lat). Z kolei w 1992 roku Cezary Pacyniak, autor publikacji Najstarsze drzewa w Polsce, obliczył wiek Bartka na 654 lata (to znaczy, że obecnie drzewo miałoby ok. 680 lat). Bardziej precyzyjne są pomiary wielkości drzewa. Obwód pnia dębu wynosi 9,85 m.
Stary dąb po przejściach
Dąb Bartek przechodził liczne perypetie. Źródła historyczne mówią np. o pożarze w 1906 roku, w wyniku którego drzewo ucierpiało. Z kolei w 1920 roku dość nieudolnie próbowano „ratować” dąb zalewając go betonem. Plombę zamieniono na taką z żywicy w latach 80.
Z kolei w 1991 roku po uderzeniu pioruna, w dębie powstała tzw. listwa piorunowa. Uszkodzony został konar i część pnia, ale straty zminimalizowano. Obecnie dąb Bartek ma piorunochron. Gałęzie podtrzymywane są z kolei przez podpory teleskopowe.
Od 2011 roku trwa ratowanie umierającego drzewa. Jego najpoważniejszym problemem jest próchnienie. W niektórych miejscach zdrowa tkanka ma zaledwie kilka centymetrów grubości. Dodatkowo dąb Bartek zaczął się przewracać. Potrzebne są duże środki na wykonanie łuku, na którym ten wielki okaz będzie podwieszony.
Legendy o dębie Bartku
W Legendach Świętokrzyskich znajdziemy podanie, według którego dąb Bartek miał skrytkę. W środku pnia Jan III Sobieski i Marysieńka mieli ukryć drogocenne skarby. Inne historie starają się wyjawić pochodzenie dwóch figur ukrzyżowanego Chrystusa zawieszonych na pniu. W zależności od wersji, miały one być wotum za ustąpienie epidemii cholery, czy też zwycięstwo w bitwie pod Wiedniem. Z kolei trzecia wersja mówi o upamiętnieniu w ten sposób dwóch powstańców styczniowych, którzy zostali powieszeni na drzewie. Na jednej z figur widoczna jest data – rok 1853.