Strona głównaTop 10Gwary w Polsce. 7 przykładów, jak bardzo możesz nie zrozumieć rodaków

Gwary w Polsce. 7 przykładów, jak bardzo możesz nie zrozumieć rodaków

Polska jest aż tak różnorodnym obszarem, że krajanie mogą się… nie zrozumieć. Nasz język polski jest piękny, ale istnieje też wiele gwar, które jeszcze bardziej go urozmaicają. Inaczej mówi się na wschodzie Polski, inaczej w górach, a inaczej na Kaszubach. Oto 6 gwar i 1 język, które mogą sprawiać problemy.

Gwara kielecka (świętokrzyska)

Muzeum Wsi Kieleckiej, Tokarnia, świętokrzyskie
Muzeum Wsi Kieleckiej, Tokarnia, świętokrzyskie. Fot. Shutterstock

Gwara kielecka jest bardzo ciekawa. Występują w niej niespotykane formy językowe, mazurzenie, nagłos i bardzo charakterystyczna przestawka.

Dlatego mówi się m.in.

  • łodejdź czy łun, zamiast odejdź i on
  • Hameryka, a nie Ameryka
  • jigła zamiast igła
  • rśroda zamiast środa, móld zamiast módl, czy też rźódło zamiast źródło

Używa się także formy bez zamiast przez (np. bez lato, zamiast przez lato). W kieleckim nie powiemy, że wlazł kotek na płotek, a koteg na płoteg. Kotków zaś nie ma dwóch tylko dwók. Nie wychodzi się na pole, tylko wydzi na płole.

Etnolekt śląski czyli ślůnsko godka

Wiele osób rozumie mniej więcej, jeśli mówi się do nich ze śląskimi wtrętami językowymi. Bo ślůnsko godka možno porůwnać do polskigo. Przynajmniej w mowie. Ale do czasu…

Zacznijmy od tego, że śląszczyzna dzieli się na wiele dialektów. Na przykład czym innym jest gwara cieszyńska, czym innym dolnośląskie – a wszystkie są śląskie. My omówimy pokrótce etnolekt śląski, czyli ślůnsko godke.

  • Stosuje się w czasownikach słówko żeś, a w formie pojedynczej: rzech. Jo rzech bół – czyli ja byłem. Można też powiedzieć: byłech albo byłżech. I tak samo: ty żeś bół.
  • Końcówka czasowników -om zamiast -am, np. łykom zamiast łykam
  • Siedza, biera – zamiast siedzę, biorę
  • Byda, pójda – zamiast będę, pójdę
  • Końcówka -yja lub -ija w rzeczownikach r. ż., np. kómedyjo zamiast komedia
  • Forma męskoosobowa, np. chopy zamiast chłopi, dochtory zamiast doktorzy
  • Wyrazy podobne do polskiego różnią się znaczeniem, np.: rzykać – modlić się, kucać – kaszleć, zouza – sos, topić – palić w piecu, starać się – martwić się, kara – taczka, – gruba – kopalnia, synek – chłopiec, bez – przez.

Wiele słów śląskich pochodzenia niemieckiego lepiej zrozumie Niemiec niż Polak.

Gwara góralska

Gwara góralska dzieli się na co najmniej 10 innych. To między innymi gwara podhalańska, spiska, żywiecka, górali śląskich, górali łąckich, cieszyńska czy też jabłonkowska. Każda jest inna, ale najbardziej znana i najlepiej kojarzona to podhalańska.

Jej cechą charakterystyczną jest między innymi użycie tradycyjnych wyrazów podhalańskich nie spotykanych nigdzie indziej, np. pyrć – górska ścieżka (od tego pochodzi słowo perć), czy też kumôterki – sanki. Wiele z tych słów weszło do mowy polskiej jako nazwy własne: np. bryndza – ser podhalański, ciupaga, czy też siklawa – co oznacza po prostu górski wodospad. Górale podhalańscy siklawą mogą nazwać dowolną kaskadę, nie tylko Siklawę pisaną wielką literą (to nazwa własna najwyższego wodospadu w Polsce).

Pozostałe cechy to m.in.:

  • Wyrazy o odmiennym znaczeniu niż w języku polskim, np.:  ôbôra – podwórko, pytać – prosić, siwy – niebieski
  • Liczne zapożyczenia z języków obcych, np. juhas z węgierskiego, frajer jako kochanek ze słowackiego
  • Końcówka -ek, np. miołek zamiast miałem
  • Wyraz tôbié występuje jako ciebie
  • Mazurzenie, czyli wymowa sz jak s, cz jak c itd.
  • Pojawianie się akcentu inicjalnego (na pierwszą sylabę). I wiele, wiele innych

Gwara krakowska

Kraków to to miasto, gdzie nie wychodzi się na dwór, tylko na pole.

  • W Krakowie możemy usłyszeć np. rynka, zamiast ręka
  • Udźwięcznienie objawiające się zamianą w wymowie s na z, ś na ź, np. jezdem, zamiast jestem, ślizgo zamiast ślisko, peezel zamiast PSL (wym. peesel)
  • Partykuła że w trybie rozkazującym: np. pójdźże, weźże, spójrzże, idźże.

Język kaszubski

Bardzo ciężko omówić język kaszubski w krótkiej formie. Najlepiej posłuchać powyższej próbki i starać się wyłapać o czym mowa (to dubbing Shreka w wykonaniu uczniów Zespołu Szkół Ponadgimnazjalnych w Przodkowie).

  • Jako przykład pisma kaszubskiego, możemy podać początek modlitwy Ojcze nasz:
    Òjcze nasz, jaczi jes w niebie,
    niech sã swiãcy Twòje miono,
    niech przińdze Twòje królestwò,
    niech mdze Twòja wòlô
  • Kaszubienie, czyli stwardnienie spółgłosek, np. kaszubienie np. swiatświat, zemia – ziemia, rodzëcrodzić
  • Jednocześnie w języku występuje zmiękczanie i stwardnianie spółgłosek
  • Protezy, czyli dodawanie fonetycznie nieuzasadnionych głosek, np. pwole – pole, mwucha – mucha
  • Obecność germanizmów i bałtyzmów.

Gwara wielkopolska, gwara poznańska

Tam, gdzie jedzą pyry, a nie ziemniaki, mają m.in. wiele wtrętów językowych. Gwara poznańska jest jedną z ciekawszych w kraju.

  • Skoro o wtrętach mowa, dodaje się do zdań tej, w formie wołacza. Czyli na przykład: Co ty robisz, tej. Innym wtrętem jest dodawanie na końcu słowa nie, jako potwierdzenia, np: ładna ta dziwczyna, nie?
  • Zmienione formy pojawiające się w środku wyrazu, takie jak np. y zamiast e, ej zamiast aj, oł zamiast eł itd. Dla przykładu: mlyko – mleko, chlyb – chleb, łyszko – łóżko, diaboł – diabeł, dej – daj, trzymej – trzymaj
  • Na końcu wyrazów słyszymy -om, tam gdzie powinno być -ą, np.: jakom zamiast jaką
  • W odmianie niektórych wyrazów jest j zamiast ń, np. gnieźniejski
  • Można usłyszeć np. dzieciami, ludziami
  • My bieremy, bylimy, a ja z kolei miołem, widziołym, poszłem
  • Gdy zapytamy poznaniaka „gdzie jesteś”, możemy usłyszeć: wew domu.

Mowa chachłacka

Na wschodzie naszego kraju są ludzie, którzy mówią po chachłacku. To głównie starsze osoby na terenach dzisiejszego Podlasia i Polesia. Czasem gwarę tę określają po prostu gadaniem po swojemu, językiem prostym, tutejszym.

Mowa chachłacka zaliczana jest najczęściej do dialektów języka ukraińskiego. Różni się jednak od niego fonetyką i morfologią. Charakterystyczne cechy tej mowy wykształciły się na terenach wschodniej Polski prawdopodobnie już w XIV wieku. Mowa chachłacka zawiera liczne wpływy języka polskiego, rosyjskiego i białoruskiego.

Określenie na tę mowę przynieśli w XIX wieku żołnierze z armii carskiej, kiedy wracali do siebie, na Ukrainę. Tam właśnie, w armii, nazywani byli jako mówiący po chachłacku. Przymiotnik chachłacki miał wydźwięk pejoratywny. Chachły – tak mówili o Ukraińcach Rosjanie i inne narody byłego Związku Radzieckiego, a także rosyjskojęzyczni mieszkańcy Ukrainy. Dzisiaj chachłacki nie ma już negatywnego wydźwięku, a Polacy, którzy posługują się tą gwarą najczęściej nie utożsamiają się z narodowością ukraińską.

Czytaj więcej: Mowa chachłacka – gadać po swojemu na wschodzie

Weronika Skupin
Weronika Skupin
Redaktor serwisu PolskaZachwyca.pl, która z pasją odkrywa i opisuje kolejne piękne miejsca w Polsce. Częściej wybiera plecak, hostel i eskapady w nieznane miejsca, niż walizkę, hotel i zorganizowane wycieczki. Wieloletnia dziennikarka prasowa i saunamistrzyni. Odpręża się grając w planszówki.

1 KOMENTARZ

ZOSTAW ODPOWIEDŹ

Proszę wpisać swój komentarz!
Proszę podać swoje imię tutaj

NAJPOPULARNIEJSZE