UNESCO to jedna z najbardziej znanych organizacji na świecie, której celem jest współpraca międzynarodowa w dziedzinie kultury, sztuki i nauki. Niewiele osób jednak wie, że od 2003 roku istnieją również krajowe listy Niematerialnego Dziedzictwa Kulturowego. UNESCO w Polsce może poszczycić się sporą ilością tradycji, zwyczajów i umiejętności, które napawają dumą i sprawiają, że nasz kraj jest wyjątkowy. Sprawdźcie jakie dziedzictwo kulturowe wyróżnia Polskę na świecie!
Niematerialnie nie znaczy bez wartości!
Myśląc o UNESCO w Polsce od razu przed oczami mamy okazałe zamki, piękne zabytkowe kościoły czy starówki polskich miast. Jednak są także tradycje, które choć nie mają wartości materialnej są niezwykle ważne dla zachowania naszej narodowości i poczucia, że jesteśmy wyjątkowi. W 2003 roku w Paryżu sporządzono Konwencję UNESCO w sprawie ochrony Niematerialnego Dziedzictwa Kulturowego. Każdy kraj należący do organizacji ma obowiązek sporządzenia listy i ochronę dóbr, które nie mają wartości materialnej, jednak są bardzo ważne dla dziedzictwa kulturowego państwa. Przejawiają się one między innymi w następujących dziedzinach:
- tradycje i przekazy ustne, w tym język jako nośnik niematerialnego dziedzictwa kulturowego
- sztuki widowiskowe
- zwyczaje, rytuały i obrzędy świąteczne
- wiedza i praktyki dotyczące przyrody i wszechświata
- umiejętności związane z rzemiosłem tradycyjnym
Dowiedź się więcej: Zabytki UNESCO w Polsce – duma naszego kraju.
UNESCO w trosce o przyszłość
Konwencja UNESCO została utworzona w 2003 roku, jednak dopiero 5 lat później powstała pierwsza lista reprezentatywna Niematerialnego Dziedzictwa Kulturowego ludzkości. Wpisano wówczas 90 elementów dziedzictwa znajdujących się na liście tworzonej wcześniej w ramach programu organizacji: Arcydzieła ustnego i niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości. Na światowej liście znajduje się m.in. joga z Indii, rumba z Kuby, portugalski śpiew fado, chińska kaligrafia i dieta śródziemnomorska. Stworzenie tak wyjątkowego zbioru cennych dóbr krajów pozwala ze spokojem spojrzeć w przyszłość, gdzie zachowana zostanie pamięć o kultywowanych tradycjach i ważnych umiejętnościach.
2014 rok – pierwsza polska tradycja na światowej liście
Konwencja UNESCO w Polsce została przyjęta w 2011 roku. 4 sierpnia 2014 roku to bardzo ważna data dla naszego kraju. Wtedy właśnie na Reprezentatywną Listę Niematerialnego Dziedzictwa Kulturowego UNESCO trafił pierwszy wpis dotyczący polskiej tradycji. Jako pierwsze na tę cenioną listę trafiło rusznikarstwo artystyczne i historyczne z Cieszyna. Tradycje wyrobu broni w cieszyńskim mają swe korzenie w drugiej połowie XVI wieku. Broń, znana jako cieszynka, przyniosła rozgłos miejscowym rzemieślnikom nie tylko w Polsce, ale także poza granicami ówczesnej Europy.
W niedługim czasie na listę UNESCO trafiła inna ceniona tradycja – krakowskie szopkarstwo, którego historia trwa nieprzerwanie od XIX wieku. Dzięki wpisaniu tego pięknego wydarzenia na listę UNESCO cały świat może odkryć to coroczne wydarzenie.
To również Was zainteresuje: Najpiękniejsze szopki bożonarodzeniowe w Polsce – Nr. 5 jest największą w Europie!
UNESCO w Polsce – znasz te wyjątkowe tradycje?
Rusznikarstwo artystyczne i historyczne z Cieszyna oraz krakowskie szopkarstwo dały początek tworzeniu wyjątkowej listy UNESCO w Polsce, na której znajdziemy największe tradycje, zwyczaje i umiejętności istotne dla naszego kraju. Na dzień 15 lutego 2022 znajduje na niej 49 obiektów Niematerialnego Dziedzictwa Kulturowego. A wśród nich m.in.:
- Pochód Lajkonika
- Flisackie tradycje w Ulanowie
- Umiejętność wytwarzania instrumentu i gry na kozie
- Hafciarstwo kaszubskie szkoły żukowskiej
- Sokolnictwo – żywa tradycja
- Polskie tańce narodowe
- Zabawkarstwo żywiecko-suskie
- Bartnictwo
- Tradycje wytwarzania koronki koniakowskiej
- Tradycje dudziarskie w Wielkopolsce
- Umiejętność wyplatania kosza „kabłącoka” w Lucimi
- Barbórka górników węgla kamiennego na Górnym Śląsku
- Tradycje kulturowe Bambrów Poznańskich
- Umiejętność ręcznego malowania wzoru opolskiego
- Zwyczaj wodzenia niedźwiedzia na Śląsku Opolskim
- Polonez – taniec polski
- Kroszonkarstwo opolskie
Obrzędy i zwyczaje religijne
Polska historia i utrwalone na przestrzeni lat zwyczaje i tradycje silnie związane są z religijnymi obrzędami. Nic więc dziwnego, że wiele z nich znalazło swoje miejsce na krajowej liście Niematerialnego Dziedzictwa Kulturowego. Zobaczycie tu np.
- Procesję Bożego Ciała w Łowiczu,
- Uroczystości odpustowe ku czci Św. Rocha z obrzędem błogosławieństwa zwierząt w Mikstacie – odbywają się nieprzerwanie od trzystu lat
- Przywołówki Dyngusowe w Szymborzu – dwudniowy zwyczaj związany z obchodami Świąt Wielkanocnych bardzo powszechny na Kujawach do czasów II wojny światowej. Są to krótkie teksty odnoszące się do każdej z panien, które m.in. opisują jej zalety (lub wad), oraz informują czy ma jakiegoś adoratora.
- „Turki” grodziskie – to potoczna nazwa oddziałów wielkanocnej straży grobowej, które pełnią wartę przy symbolicznych grobach Chrystusa w parafialnych kościołach, w okresie od Wielkiego Piątku do Rezurekcji (Wielkiej Niedzieli)
- Procesja Bożego Ciała z tradycją kwietnych dywanów w Spycimierzu
- Kaszubska Gwiôzdka – odwiedzanie domów przez grupy kolędnicze w dzień Wigilii Bożego Narodzenia
- Krzyżoki w Borkach Małych – budowa bramy wielkanocnej z kilku tysięcy skorup jaj przez cały okres Wielkiego Postu
- Tradycyjne święcenie pokarmów w Dąbrowie Chotomowskiej – zwyczaj wielkanocnego święcenia pokarmów w jednym z prywatnych domów
Lista UNESCO w Polsce ciągle jest otwarta
Choć lista niematerialnego dziedzictwa jest już spora, to cały czas można zgłaszać propozycje wartościowych rzeczy, które związane są z praktykowaniem tradycji, zwyczajów i obyczajów. 3 lutego 2022 roku na krajową listę Niematerialnego Dziedzictwa Kulturowego wpisane zostały dwa nowe elementy: Bursztyniarstwo kurpiowskie z Puszczy Zielonej oraz Snutka golińska – hafciarstwo południowej Wielkopolski. Pierwsza z nowości to wiedza i umiejętności, które przekazywane są ustnie przez mistrza i dotyczą tradycyjnego wydobycia i obróbki bryłek bursztynu. Snutka Golińska to natomiast haft tradycyjnie wyszywany białymi nićmi na białym płótnie. Dodanie tej niematerialnej, sekretnej wiedzy na listę UNESCO w Polsce sprawi, że zostanie ona ocalona przed zapomnieniem.