Mowa chachłacka – czy ktoś z Was natrafił na wzmiankę o takim języku? Owszem, słyszeliśmy o gwarze góralskiej, poznańskiej czy kaszubskiej. Okazuje się, że na wschodzie naszego kraju są ludzie, którzy mówią po chachłacku. To głównie starsze osoby na terenach dzisiejszego Podlasia i Polesia. Czasem gwarę tę określają po prostu gadaniem po swojemu, językiem prostym, tutejszym. Mowa chachłacka jest jednak powszechnym określeniem, które dzisiaj ma wydźwięk neutralny. Ale nie zawsze tak było.

Melanż językowy na wschodzie Polski

Chata na Podlasiu, fot. pixabay.com mowa chachłacka
Chata na Podlasiu. Fot. Pixabay.com

Mowa chachłacka zaliczana jest najczęściej do dialektów języka ukraińskiego. Różni się jednak od niego fonetyką i morfologią. Charakterystyczne cechy tej mowy wykształciły się na terenach wschodniej Polski prawdopodobnie już w XIV wieku. Zawiera liczne wpływy języka polskiego, rosyjskiego i białoruskiego.

Określenie na tę mowę przynieśli w XIX wieku żołnierze z armii carskiej, kiedy wracali do siebie, na Ukrainę. Tam właśnie, w armii, nazywani byli jako mówiący po chachłacku. Przymiotnik chachłacki miał wydźwięk pejoratywny. Chachoł, Chochoł, Chachły, Chacheł, Chachłaczka, były to obraźliwe określenia osób posługujących się językiem ukraińskim. W ten sposób mówili o Ukraińcach Rosjanie i inne narody byłego Związku Radzieckiego, a także rosyjskojęzyczni mieszkańcy Ukrainy. Dzisiaj chachłacki nie ma już negatywnego wydźwięku, a Polacy, którzy posługują się tą gwarą najczęściej nie utożsamiają się z narodowością ukraińską.

Mowa chachłacka – relikt przeszłości

Dzisiaj mowa chachłacka jest reliktem przeszłości. Świadczy o tym jak silnie ludność pogranicza wschodniego mieszała się ze sobą. Powstał język, który zrozumiały był przez cztery narodowości: Polaków, Ukraińców, Białorusinów i Rosjan. Powyższy film daje nam próbkę tej mowy. Część słów rozumiemy, bo brzmią po polsku. Większość wyrażeń pochodzi jednak z języka ukraińskiego czy białoruskiego.

Gdzie dziś ludzie jeszcze mówią po chachłacku? Na administracyjnej mapie Polski trzeba byłoby zakreślić wschodnią część powiatu bialskiego, zachodnią część powiatu hajnowskiego oraz wschodnią część powiatu siemiatyckiego. Gwarą tą posługuje się ludność reliktowo prawosławna zamieszkująca ziemie na północ od Bugu oraz rzymskokatolicka na południe od Bugu.

Mowa chachłacka jest jeszcze jednym powodem by zwiedzić Podlasie i Polesie. Język wszak jest bardzo ważnym elementem kultury i naszego dziedzictwa. Przecież wielki obszar Polski, który przed II wojną światową do niej należał, dzisiaj jest Ukrainą.