Pomniki Historii – 11 skarbów: raje i inne cuda

Sandomierz to miasto z długoletnią bogatą historią i jeden z najstarszych ośrodków miejskich w Polsce. Gall Anonim już w XI wieku pisał o nim jako o jednej z głównych siedzib królewskich. W XII wieku, na mocy testamentu Krzywoustego, Sandomierz stał się stolicą księstwa dzielnicowego. Najtragiczniejszym wydarzeniem w historii miasta był najazd tatarów w 1260 roku. Zniszczono wtedy zabudowę i wymordowano znaczą część ludności. Po tym zdarzeniu miasto długo nie mogło się podnieść po upadku.

Oprócz wartościowych zabytków Sandomierz wyróżnia się również położeniem. Miasto usytuowane jest na skraju nadwiślańskiej wysoczyzny.

Zespół cerkiewny w Radrużu to wyjątkowy przykład sakralnej architektury drewnianej w Polsce. W jego skład wchodzą: cerkiew pw. św. Paraskewy, dzwonnica z XVI wieku, kamienny mur z bramami oraz kostnica. Cerkiew została wzniesiona w 1583 roku i jest najstarszą budowlą tego typu w Polsce. Co ciekawe, w XVII wieku cerkiew pełniła funkcje nie tylko religijne. Podczas najazdów tatarskich odgrywała rolę warowni. Od 2010 roku jest odziałem Muzeum Kresów w Lubaczowie. Obiekt znajduje się na liście Światowego Dziedzictwa UNESCO.

Zespół pałacowo–ogrodowy w Nieborowie i park w Arkadii to wyjątkowe zakątki położone około 6 km od Łowicza. Te dwa miejsca umiejscowione w niedalekie odległości są spójne pod względem historycznym i artystycznym.

Pałac w Nieborowie to jedna z najpiękniejszych rezydencji magnackich w Polsce. Dostojna i doskonale zachowana posiadłość otoczona ogrodami w stylu angielskim i francuskim, przez lata służyła wysoko postawionym rodzinom. Pałac w Nieborowie został zbudowany w latach 1690-1697 i jest przykładem stylu barokowego. Pomysłodawcą wzniesienia w tym miejscu rezydencji był prymas Michał Stefan Radziejowski.

Sentymentalno–romantyczny ogród w Arkadii to próba przeniesienia idyllicznej krainy wprost do naszego kraju. Pomysłodawczynią tego miejsca była Helena Radziwiłłówna. Możemy tu podziwiać m.in. pozostałości przepięknego akweduktu, grecki łuk kamienny czy świątynię Diany. Helena Radziwiłłówna oddała parkowi w Arkadii wiele serca i udoskonalała go przez ponad 20 lat aż do swojej śmierci.

Pomniki Historii mają w swoich szeregach wyjątkowego przedstawiciela. Jest nim Kopiec Kościuszki w Krakowie. To wzniesienie poświęcone Tadeuszowi Kościuszce znajdujące się w dzielnicy Zwierzyniec.

Skąd pomysł na wznoszenie kopców? Od momentu śmierci Kościuszki w 1817 roku narastał jego kult jako bohatera narodowego. Było to szczególnie widoczne w Krakowie, z którym generał był związany – w tym mieście został też pochowany. Ludność coraz mocniej dopominała się upamiętnia Kościuszki. Rozpoczęto zbiórkę na ten cel, jednak nikt nie potrafił podjąć jednoznacznej decyzji jaka forma oddania hołdu będzie najbardziej odpowiednia. Ostatecznie zdecydowana się na usypanie kopca, na wzór istniejących już dla upamiętnienia Krakusa i Wandy.

Barokowy pałac w Kielcach był niegdyś rezydencją biskupów krakowskich. To najlepiej zachowana rezydencja wczesnobarokowa z I poł. XVII wieku. Budowlę wzniesiono na wzgórzu katedralnym z prywatnych funduszy biskupa i kanclerza wielkiego koronnego, Jakuba Zadzika. Pałac był nie tylko rezydencją biskupów, w swojej długoletniej historii pełnił funkcję sztabu legionowego Józefa Piłsudskiego, poczty, drukarni, biura przepustek a nawet siedziby redakcji lokalnego dziennika. Od 1971 roku mieści się w nim Muzeum Narodowe.

Grudziądz to jedno z niewielu polskich miast, w których zachowały się spichlerze z okresu średniowiecza. Podobne możemy podziwiać jeszcze w Kazimierzu Dolnym i Toruniu.  Pomniki historii takie jak ten to unikatowa wizytówka miasta. Grudziądzkie spichlerze rozciągają się na szerokość całego starego miasta. Miejscowość była kiedyś bardzo ważnym punktem na handlowym szlaku wiślanym. Spichlerze w Grudziądzu zostały zbudowane w zwartej grupie. W raz z murami miejskimi, które stanowiły ich dopełnienie, tworzyły system obronny. Stroma skarpa wiślana wymusiła na budowniczych stosowanie różnych rozwiązań. Część spichlerzy ma tylko 2-3 kondygnacje, inne mają już pięć lub nawet sześć.

Cysterski przybywając na ziemie obecnego Gościkowa nadali temu miejscu nazwę Paradyż od sformułowania Paradisus Sanctae Mariae, co oznacza Raj Matki Bożej. Cześć miejscowości do dziś korzysta ze starej nazwy. Zakonnicy pojawili się tu około 1236 roku. Majątek opactwa systematycznie się powiększał i już pod koniec XIII wieku dobra ziemskie obejmowały ponad 16 tysięcy hektarów. Budowa świątyni na terenie klasztoru rozpoczęła się w 1270 roku i trwała ponad 100 lat. Pierwotne plany zakładały zbudowanie większego kościoła, jednak w trakcie prac świątynie skrócono zamurowując wschodnia arkady międzynawowe. Obecnie w klasztorze pocysterskim mieści się seminarium.

Pomniki historii to zabytki o szczególnym znaczeniu dla historii, kultury i polskiego dziedzictwa. Przykładem jest zespół pocystersko–katedralny w Gdańsku Oliwie. Obejmuje on teren dawnego klasztoru cystersów z archikatedrą pw. Trójcy Świętej, część rezydencjonalną oraz parkową. To najstarsza na Pomorzu Gdańskim fundacja klasztorna namiestników gdańskim z ramienia Piastów.

W Archikatedrze pw. Trójcy Świętej znajdują się Wielkie Organy, które zbudował Johann Wilhelm Wulff. Instrument posiadał 83 głosy (na które składało się aż 5100 piszczałek), 3 manuały oraz 14 miechów klinowych (urządzenia służące do tłoczenia powietrza). Organy są ozdobione pięknymi rzeźbami w stylu rokokowym oraz posiadają elementy ruchome – anioły, gwiazdy, słońca. W momencie powstania Wielkich organów był to największy instrument tego typu w Europie.

Ciechocinek to najbardziej znane uzdrowisko w Polsce. Pierwsze tężnie zbudowano tu w latach 1824-1833, ale nie miały one służyć do celów zdrowotnych – powstały aby wydobywać sól. W tym okresie Ciechocinek produkował ogromne ilości soli dla całego Królestwa Polskiego. Dopiero później odkryto walory uzdrowiskowej tej miejscowości. Rozpoczęto wtedy stosowanie kąpieli leczniczych i wprowadzano systematycznie coraz to nowsze zabiegi. Uzdrowisko w Ciechocinku wybierają ludzie z bardzo różnymi dolegliwościami. Wyjątkowy mikroklimat obfitujący w jod, sód, chlor i brom leczy przede wszystkim choroby układu oddechowego, ale także ma zbawienny wpływ na układ krążenia, metabolizm i choroby narządów ruchu.

Pomniki Historii mają w swoim gronie wyjątkowe miejsce znane na całym świecie. To stadnina koni w Janowie Podlaskim, która powstała w 1817 roku. Mieszkają tu araby czystej krwi oraz konie półkrwi angloarabskiej. W Janowie Podlaskim odbywają się aukcję na które przyjeżdżają miłośnicy wierzchowców z całego świata. Zlicytowano tu ponad 1000 koni. Najbardziej spektakularną aukcją była sprzedaż ogiera El Paso – nowy właściciel zapłacił za niego milion dolarów amerykańskich.