Kociewie to jeden z najmniej znanych regionów w Polsce. Choć uwielbiamy wypoczywać w Borach Tucholskich czy zwiedzać okazały Zamek Gniew to niewielu z nas wie, że to właśnie tu położone jest Kociewie. Odkryjcie z nami ten malowniczy zakątek Polski i poznajcie najbardziej zaskakujące ciekawostki o tym pięknym regionie.
Kociewie – kraina Pomorza
Przemierzając północną część naszego kraju, często nie mamy pojęcia, że odwiedzamy właśnie Kociewie. Kraina ta często mylona jest z Kaszubami, choć mieszkańcy obu tych terenów to dwie różne społeczności. Gdzie zatem położone jest Kociewie? Ten malowniczy region geograficzno-etnograficzny znajduje się na lewym brzegu dolnej Wisły, w dorzeczu czterech jej dopływów: Wdy, Mątawy, Wierzycy oraz Motławy. Co to dokładnie oznacza? Od wschodu region ten kończy się Wisłą, na północy granicą jest powiat tczewski, na południu miasta Świecie i Gruczno, a na zachodzie kończy się w miejscowościach: Liniewo, Stara Kiszewa, Czarna Woda i Śliwice.
Miasta na Kociewiu
Na Kociewiu położonych jest wiele miast, których mieszkańcy z roku na rok czują coraz większą przynależność do swojej historycznej krainy. Największym z miast Kociewia jest Tczew, w którym żyje ponad 60 tys. mieszkańców. Inne większe miasta regionu to:
- Starogard Gdański
- Świecie
- Pelplin
- Gniew
- Skarszewy
- Nowe
- Skórcz
- Czarna Woda
Gociewie czy Kociewie?
Nazwa Kociewie została użyta po raz pierwszy 10 lutego 1807 roku. Wtedy właśnie, podczas wojny francusko-pruskiej na Pomorzu, oddziały polskie walczyły przeciwko zaborcy. Podpułkownik Józef Hurtig raportował Janowi Henrykowi Dąbrowskiemu, że wysyła patrol ku Gociewiu. Zdaniem historyków pierwsze zapisy brzmiały Gociewie i ma to wskazywać na powiązania z Gotami, zamieszkującymi niegdyś te ziemie. Nadal do końca nie wiadomo skąd historycznie wzięła się nazwa regionu. Według niektórych teorii kociewie to po staropolsku kraniec świata, zapadła kraina. Jeszcze inni uważają, że nazwa wywodzi się od rosyjskiego koczewie – koczowisko, obozowisko lub od kociołków, kotlinek w krajobrazie kociewskim.
Kociewiacy – 1% mieszkańców Polski
Region Kociewia liczy około 3,5 tysiąca km2 powierzchni. Około 80% leży w województwie pomorskim, pozostała część w kujawsko-pomorskim. Na terenie tym zamieszkuje około 340 tysięcy mieszkańców, co stanowi 1% osób z całej Polski. Kociewiacy nie są jednolitą grupą etniczną. Podczas badań etnograficznych wyróżniono istnienie kilku grup, które charakteryzują się pewną odmiennością wywodzącą się z historii lub warunków terenowych – Polusy (Polanie), Piaskarze, Lasacy (Laskowiaki), Olendry, Feteracy.
Gwara, ubiór, haft, kuchnia – to ich wyróżnia
Z roku na rok świadomość o przynależności do grupy etnicznej wzrasta. Kociewiacy mają swoją gwarę, ubiór, haft, a nawet kuchnię, które nie tylko przekazują kolejnym pokoleniom, ale również dumnie prezentują turystom odwiedzającym region. Gwara kociewska nie jest używana na co dzień. Wielu mieszkańców rozmawia nią w domach lub używają zwrotów, budowy zdań, zaczerpniętych z gwary. Często Kociewiacy robią to zupełnie nieświadomie, jednak od lat 90., gdy w szkołach zaczęto prowadzić zajęcia z gwary coraz więcej osób zaczyna odkrywać swój dialekt.
Warto odkryć historię i dorobek kultury ludowej Kociewia odwiedzając Muzeum Ziemi Kociewskiej w Starogardzie Gdańskim. Miejsce to powstało przy współpracy Stacji Upowszechniania Wiedzy o Regionie oraz Towarzystwa Miłośników Ziemi Kociewskiej. Celem było zebranie zbiorów związanych z historią i kulturą Kociewia w jednym miejscu i zwiększenie świadomości mieszkańców i turystów o tym historycznym regionie.
Zrozumieć Kociewiaka
Gwary kociewskie zaliczamy do dialektu wielkopolskiego, choć ma bardzo wyraźne związki z dialektem mazowieckim. Na gwary kociewskie wpływały także gwary przejściowe, bliskie gwarom chełmińsko-dobrzyńskim, kujawskim i malborskim. Warto odkryć gwarę kociewską i poznać niektóre jej zwroty:
- bajzel – bałagan
- balija – wanna
- czuć – słyszeć
- dekel – pokrywa na garnek
- dobry – dzień dobry
- dostać fige z makym, psińco – nic, odejść z kwitkiem
- dowi – do widzenia
- filować – podglądać, śledzić
- kamlot – duży kamień
- klafty – plotki
- listowy – listonosz
- lorbas – duży, wyrośnięty chłopak
- łajza – nieudacznik
- mantel – płaszcz
- mądrować -wymądrzać się
- néki – fochy
- obuć się – ubrać się
- rajby – randka,
- rojber – łobuz
- rónkel – burak
- ruchanki – placki drożdżowe
- szachtelek – pudełko
- szlajać – włóczyć się
- topek – nocnik
- zylc – galareta
Hymn Kociewski
Warto wiedzieć, że 7 marca 2003 roku ustanowiono herb i hymn Kociewia, którego słowa są autorstwa ks. Bernarda Sychty:
Pytasz sia, gdzie Kociewiaki
Majó swoje dómi,
Swe pachnące chlebam pola,
Swoje sochy, bróny
ref. Gdzie Wierzyca, Wda
Przy śrebnym fal śpsiwie
Nieso woda w dal,
Tam nasze Kociewie (x2)
Czy to my tu na Kociewiu,
Czy Lasaki, czy Kaszuby
Na morzu, jeziorach
ref. Jedna Matka nas,
Wszystkich kolybała,
Pokłóńma sie w pas:
Tobie, Polsko, chwała (x2)
10 lutego – Światowy Dzień Kociewia
W roku 2007 region doczekał się ustanowienia Światowego Dnia Kociewia. Za jego datę przyjęto 10 lutego – historyczną rocznicę użycia po raz pierwszy w 1807 roku, we fragmencie listu oficerskiego listu, nazwy regionu Kociewie. Dla Kociewiaków i sympatyków regionu dzień ten jest okazją, aby na swój sposób świętować i cieszyć się wyjątkowością tego miejsca. Podczas obchodów Dnia Kociewia odbywają się koncerty regionalne, degustacje kociewskich potraw, warsztaty rękodzielnicze, prelekcje, wykłady. Jest to też okazja do organizowaniu wielu inicjatyw w gminnych i miejskich instytucjach kultury na terenie powiatu starogardzkiego, świeckiego i tczewskiego.
Znani Kociewiacy
Kociewie to miejsce, w którym urodziło się wielu artystów, sportowców, muzyków i osób znanych z telewizji. Wśród nich są osoby, które bardzo podkreślają swoją przynależność do tego regionu. Oto niektóre osoby urodzone na Kociewiu:
- Wojciech Cejrowski – pisarz, podróżnik
- Kazimierz Deyna – sportowiec (piłka nożna)
- Grzegorz Ciechowski – muzyk
- Krzysztof Kosedowski – polski bokser, medalista olimpijski
- Leszek Kosedowski – polski bokser, medalista olimpijski
- Henryk Jankowski – ksiądz, kapelan „Solidarności”
- Dorota Landowska – aktorka
- Włodzimierz Łajming – malarz
- Bronisław Malinowski – sportowiec, mistrz olimpijski z Moskwy z 1980 r.
- Oktawia Nowacka – pięcioboistka, brązowa medalistka Igrzysk Olimpijskich (2016)
- Danuta Rosani-Gwardecka – polska lekkoatletka dyskobolka, trzykrotna mistrzyni Polski i olimpijka
- Kazimierz Zimny – polski lekkoatleta, długodystansowiec, medalista olimpijski
Kociewskie zamki
Na terenie Kociewia znajdują się trzy fortyfikacje pokrzyżackie: Świecie, Nowe i Gniew.
Zamek krzyżacki w Gniewie był jednym z największych na lewym brzegu Wisły. Ta przepięknie położona, okazała warownia, która była siedzibą komtura gniewskiego przeszła wiele oblężeń, a także była więzieniem. Starostą był tam Jan Sobieski, jeszcze zanim został królem. Rozbudował on zamek m.in. dobudowując barokową rezydencję dla Marii Kazimiery. Dziś oprócz historycznej warowni, którą można zwiedzać, znajduje się tu hotel, odbywają się też liczne imprezy, takie jak turnieje rycerskie. Powstało nawet lądowisko dla śmigłowców.
Kolejną krzyżacką warownią Kociewia jest Zamek w Świeciu, który nazywany był zamkiem wodnym. Wszystko dzięki jego położeniu. Warownia otoczona była z każdej strony rzekami – od północy zamku płynęła Wda, od południa Wisła. Gdy wody osiągały wysoki poziom, zamek w Świeciu wyglądał jak twierdza na wyspie. Sprawiało to, że był on trudno dostępny dla wroga. Dziś zamek słynie z najwyższej krzywej wieży w Polsce oraz nietoperzy, które zamieszkały w piwnicach warowni.
Trzecia twierdza krzyżacka znajduje się w miejscowości Nowe. Zamek został postawiony w XIV w. na miejscu dawnego kasztelu. Dziś niestety niewiele pozostało po wybudowanej przez Krzyżaków warowni. Ucierpiała ona bowiem podczas wojen szwedzkich, a po I rozbiorze, w 1787 roku w znacznym stopniu rozebrana została przez władze pruskie. Do dziś zachowało się tylko jedno skrzydło pierwotnej budowli oraz resztki murów obronnych. Dziś zamek to przede wszystkim miejsce służące do celów kulturalnych, gdzie odbywają się m.in. Spotkania Rycerskie.
Zobacz także: Zamek Gniew – potężna warownia Krzyżaków
Bory Tucholskie – naturalne piękno Kociewia
Bory Tucholskie i Kociewie to dwie krainy, które naturalnie się przenikają i tworzą wspólną, piękną całość. Kociewie położone jest we wschodniej części Borów Tucholskich. Ten ogromny leśny teren, stanowi jeden z największych kompleksów borów sosnowych w Polsce. Nie brakuje tu rezerwatów czy malowniczych dzikich jezior, gdzie będziecie mogli obserwować tutejszą florę i faunę. Bory Tucholskie to także doskonałe miejsce, aby aktywnie spędzić czas. Oprócz długich spacerów warto wybrać się tu rowerami lub podziwiać piękno Borów Tucholskich z kajaka.
Przeczytaj także: Bory Tucholskie – kraina krystalicznych jezior
Kajakiem po Wdeckiem Parku Krajobrazowym
Kociewie to raj dla miłośników kajaków. Rzeka Wda, która przepływa przez region, posiada doskonałą infrastrukturę zachęcającą do wodnych podróży. Znajdziecie tu ogromną ilość wypożyczalni kajaków i firm organizujących spływy. Jednak to, co przyciąga turystów najbardziej, to przede wszystkim niezapomniane widoki, które czekają podczas podróży. Dolina rzeki Wdy i okolice zostały objęte ochroną w postaci Wdeckiego Parku Krajobrazowego. Spływ kajakiem po rzece jest niezwykle urozmaicony. Raz płynie się wolno wśród pól i lasów, innym razem towarzyszyć nam będą wysokie skarpy, strome brzegi, niemal 50-metrowe wąwozy. Doskonałym zakończeniem spływu będzie na pewno wizyta w jednej z licznych smażalni ryb, gdzie koniecznie powinniście skosztować najlepszych pstrągów w Polsce.
Przeczytaj także: Spływy kajakowe i pontonowe – pomysły na jednodniowe wycieczki (TOP 10)
Pojezierze Kociewskie
Także miłośnicy jezior, odpoczynku na piaszczystych plażach i spacerów po pomoście znajdą tu coś dla siebie. Na Kociewiu znajduje się ponad 200 jezior, nad którymi możecie spędzić swój wolny czas. Na szczególne polecenie zasługują dwa jeziora: Kałębie oraz Jezioro Borzechowskie Wielkie.
Pierwsze z nich to największy zbiornik wodny Kociewia, który nazywany jest Kociewskim Morzem. Oprócz kąpieli, możecie tu również rozpocząć swoją przygodę z windsurfingiem. Duża przestrzeń, sprzyjające wiatry oraz szkoły uczące pływania z żaglem sprawiają, że miejscowość Osiek, gdzie znajduje się jezioro, przyciąga miłośników deski.
Jezioro Borzechowskie Wielkie to natomiast najgłębsze jezioro Kociewia. Tu powinniście skierować swoje kroki, jeśli chcecie odpocząć na pięknych plażach, wykąpać się w czystej wodzie oraz podziwiać piękną turkusową barwę jeziora.
Kociewskie Trasy Rowerowe
Każdy, kto lubi jeździć na rowerze wie, że to najlepszy sposób na odkrycie nowych miejsc. Nie inaczej jest na Kociewiu, dlatego Lokalna Organizacja Turystyczna Kociewie przy wsparciu Lokalnych Grup Działania Wstęga Kociewia i Chata Kociewia oraz samorządów stworzyły Kociewskie Trasy Rowerowe. Jest to wspaniała trasa, na którą składa się ponad 400 kilometrów oznakowanych szlaków, łączących miasta regionu: Tczew, Starogard Gdański, Pelplin, Czarną Wodę, Gniew, Skórcz, Nowe i Świecie. Krajobraz, który na Kociewiu ukształtowany jest przez Wisłę i skandynawski lodowiec, zachwyca o każdej porze roku. Bogactwo kolorów i naturalnych walorów okolicy to coś co czeka na Was podczas odkrywania regionu na rowerze. Na szlakach czekają na Was m.in. dzikie doliny Wierzycy, Wdy i Dolnej Wisły, kompleks leśny borów Tucholskich, malownicze jeziora, fortyfikacje pokrzyżackie, stare miasta i zabytki architektury przemysłowej.
Zobacz także: Najpiękniejsze szlaki rowerowe w Polsce (Top 11)
Tczewski zabytek Światowego Dziedzictwa Inżynierii Budowlanej
Kociewie to miejsce wielu wyjątkowych zabytków techniki. Na szczególne wyróżnienie zasługuje Most Tczewski, który powstał w latach 1850-1857. Po wybudowaniu był najdłuższym mostem w Europie. Nazywany jest mostem lisewskim – wywodzi się od nazwy wsi Lisewo Malborskie, do której prowadzi przeprawa. To, co wyróżnia go pośród innych konstrukcji, to wpisanie go jako zabytek przez Amerykańskie Stowarzyszenie Inżynierów Budownictwa ACSE w 2004 r. do Światowego Dziedzictwa Inżynierii Budowlanej. Most najlepiej podziwiać z bulwarów w Tczewie, które są wspaniałym miejscem do spacerów.
Warto wspomnieć, że w Tczewie znajduje się jeszcze jedna wyróżniająca się przeprawa. Most kolejowy w Tczewie to najdłuższy w Polsce most. Ma on długość 1030 m i jest bardzo ważnym punktem na trasie magistrali kolejowej łączącej Warszawę i Gdańsk.
W Tczewie koniecznie odwiedźcie także Centrum Konserwacji Wraków Statków, gdzie zobaczycie kolekcję łodzi z całego świata.
Przeczytaj także: Most kolejowy w Tczewie – najdłuższy w Polsce
Pocysterski zabytek architektury
Ważnym miejscem na mapie Kociewia jest także Pelplin, gdzie nad całym regionem góruje pocysterski zabytek architektury – Bazylika Katedralna w Pelplinie. Katedra pod wezwaniem NMP imponuje swoimi rozmiarami i zachwyca miłośników architektury, zwłaszcza tej gotyckiej. Także wewnątrz katedry zobaczymy bogactwo wystroju pochodzące z XV–XVIII wieku, m.in. 25-metrowy ołtarz główny, liczne ołtarze boczne, zespół stalli, ambonę, organy boczne.
Będąc w Pelplinie nie można pominąć Muzeum Diecezjalnego, które w swoich zbiorach posiada jedyny w Polsce oryginalny egzemplarz Biblii Gutenberga. Pochodzące z XV wieku wydanie jest jednym z 48 zachowanych na świecie egzemplarzy Pisma Świętego, które sporządził i wydrukował Jan Gutenberg. Warto więc, podczas wizyty na Kociewiu odwiedzić Pelplin i zobaczyć na własne oczy to piękne dzieło.
Przeczytaj także: Najpiękniejsze budowle gotyckie w Polsce. Musisz je zobaczyć (Top 12)
Festiwal Smaku
W Grucznie, gdzie swój początek ma Kociewie, już od 15 lat odbywa się wyjątkowe święto kulinarnych smaków. Festiwal Smaku w Grucznie to jedna z największych w Polsce okazji do spróbowania lokalnych wyrobów. Każdego roku w Grucznie, przy zabytkowym młynie, odbywa się to znane wydarzenie, na które przyjeżdżają ludzie z całej Polski. Odwiedzając kociewską miejscowość, będziecie mieli okazję posmakować m.in. lokalnych wyrobów i nalewek, które na festiwalu doczekały się swojego Turnieju. Imprezie towarzyszą pokazy rękodzieła oraz różnego rodzaju warsztaty, konkursy i liczne stoiska, na których kupicie smakołyki i zabierzecie smaki Kociewia do swoich domów.
Kociewie – region pełen magii
Północna Polska, gdzie położone jest Kociewie, to wyjątkowe miejsce, gdzie czeka na nas wiele różnorodności. Piękna przyroda, krzyżackie zamki, zabytki techniki, miejsca do aktywnego wypoczynku i urokliwe zakątki gdzie odpoczniemy od zgiełku i zregenerujemy siły. Co jeszcze warto odwiedzić na Kociewiu?
- Muzeum Mitologii Słowiańskiej
- Ogrody Frank – Raj
- Węzeł wodny Rybaki
- Ogród dendrologiczny w Wirtach
- Tleń – letni kurort Kociewiacy