Najstarsze zamki w Polsce – pierwsza trójka nieźle Cię zdziwi

Najstarsze zamki w Polsce powstawały w czasach pamiętających pierwszych królów Polski. Zebraliśmy kilkadziesiąt najbardziej wiekowych twierdz – z niektórych zostały tylko ruiny, inne prezentują się całkiem nieźle. Ponieważ często brak źródeł pozwalających jasno stwierdzić datę powstania zamku, pogrupowaliśmy je okresami. Który zamek w Polsce jest najstarszy? Ostatnie slajdy mogą Was nieźle zaskoczyć.

Zamki z przełomu XIII i XIV w.

W naszym zestawieniu wzięliśmy pod uwagę jedynie murowane zamki (bez grodów drewnianych). Skupiliśmy się na warowniach, których budowa rozpoczęła się najpóźniej w XIII w. Jest ich niemal 50. Sporo zamków w Polsce powstało w kolejnym, XIV stuleciu, m.in. zamki krzyżackie Pomorza i Kujaw. Ich już nie braliśmy pod uwagę.

Najstarsze zamki w Polsce pochodzą z jeszcze wcześniejszych okresów niż XIII w., ale o tym za chwilę.

Oto lista polskich zamków z przełomu XIII i XIV w.

• Zamek Bierzgłowski: 1270-1305
• Zamek w Chęcinach: przełom XIII/XIV
• Zamek Gryf: za Konrada II, a więc pod koniec XIII lub na przełomie XIII i XIV w.
• Zamek w Kazimierzu Dolnym: XIII/XIV w.
• Zamek w Kurzętniku: przełom XIII i XIV w.
• Zamek w Malborku: od 1280 do poł. XIV w.
• Zamek Lipowiec: przełom XIII i XIV w.
• Zamek Sobień: przełom XIII i XIV w.
• Zamek w Myślenicach: przełom XIII i XIV w.
• Zamek w Rytrze: XIII/XIV w.
• Zamek Sambora w Tczewie (nieistniejący. Mógł zacząć powstawać w XIII w., ukończenie na początku XIV w.)

Polskie zamki z II połowy XIII w.

Kolejną grupę stanowią zamki z końca XIII w. Szacuje się, że zostały ukończone jeszcze w XIII stuleciu, jednak często z powodu wybrakowanych źródeł historycznych, ustalenie konkretnych dat i w tym przypadku jest niemożliwe.

Lista polskich zamków z II połowy XIII w.:

• Zamek w Bartoszycach: murowany po 1273 r.
• Zamek w Będzinie: II poł. XIII w.
• Zamek Bolków: 1277-1293 r.
• Zamek Piastowski w Chojnowie: 1291 r.
• Zamek Cisy: za Bolka panującego pod koniec XIII w.
• Zamek Książąt Głogowskich: za Konrada I panującego w latach 1251-74
• Zamek w Gościszowie: pod koniec XIII w.
• Zamek Homole: pod koniec XIII w.
• Zamek Kliczków: prawdopodobnie pierwszy w 1297 r.
• Zamek w Konarach: koniec XIII w.
• Zamek w Opolu: 1217-1300 (nieistniejący)
• Zamek Rogoźno: prawdopodobnie 1275 r.
• Zamek biskupów krakowskich w Sławkowie: II poł. XIII w.
• Zamek w Urazie: koniec XIII w.
• Zamek Grodno: za Bolka I, koniec XIII w.
• Zamek Świny (zamek Świnków): XIII w. Wcześniej od ok. 1100 r. (prawdopodobnie 1108) stał tam gród obronny, ale nie był to murowany gród zamkowy

Zamki z I połowy XIII wieku

Pora na nieco starsze zamki. Twierdz pochodzących z początku XIII w. jest w Polsce całkiem sporo. Oto one.

Zamki polskie z I połowy XIII wieku:

• Zamek Piastów Śląskich w Brzegu: ok. 1235 r.
• Zamek Czocha: 1241-1247 r.
• Zamek w Krośnie Odrzańskim: na początku XIII w.
• Zamek Pieniński w Krościenku nad Dunajcem: przed 1241 r.
• Zamek Podskale: za Henryka Brodatego, a więc początek XIII w.
• Zamek Królewski w Poznaniu: pierwsza budowla w I poł. XIII w.
• Zamek w Rokitnicy: początek XIII w. za Henryka Brodatego
• Zamek Tropsztyn: pierwsza wzmianka 1231 r.

Najstarsze zamki w Polsce z XII w.

Tak, w Polsce są również jeszcze starsze zamki pochodzące z XII w.! To już prawdziwe zabytki. Być może dlatego… większość praktycznie nie zachowała się do naszych czasów. Nie możemy o nich nie wspomnieć, jednak takich warowni jak ta w Cieszynie trudno szukać, bo na Wzgórzu Zamkowym znajdują się jedynie pozostałości najstarszych zabudowań, takich jak słynna rotunda.

• Zamek w Cieszynie: w I poł. XII w. była to siedziba kasztelanii (drewniana), a rotunda powstała w 1180 r. Z kolei w 1240 r. rotunda stała się kaplicą zamkową. Formalnie mówi się o murowanym zamku w XIII w., ale zabudowania obronne istniały wcześniej.
• Zamek Piastowski w Jaworze: XII/XIII w., przed 1224 r. stała już murowana wieża
• Zamek w Lublinie: pierwotny powstał za Kazimierza Sprawiedliwego w II poł. XII w.
• Zamek Książąt Piastowskich w Pszczynie: został wzniesiony jeszcze w XI lub w XII w. przez książąt piastowskich i strzegł szlaku handlowego łączącego Morawy z Rusią. Obecna neobarokowa budowla ma z nim niewiele wspólnego, ale to de facto ten sam budynek wielokrotnie przebudowywany.

Najstarsze zamki w Polsce: zobacz na kolejnych stronach

Zamek w Legnicy

Historycy spierający się o to, który z polskich zamków jest najstarszy, biorą pod uwagę właściwie tylko dwie warownie. Jedną z nich jest Zamek Piastowski w Legnicy.

W tym miejscu już w VIII w. istniał gród ziemny. Wiemy, że murowana forteca w Legnicy powstała w końcu XII wieku. Bolesław Kędzierzawy (książę mazowiecki w latach 1146-1173) nakazał wznieść murowany zamek otoczony fosą, a całe założenie zamkowe podzielone było na: część główną z kaplicą i pałacem (palatium) otoczonym wałami oraz część gospodarczo-administracyjną. Była to główna rezydencja Bolesława I Wysokiego i jego syna Henryka.

Już w 1172 roku zamek został spalony. Jest to pierwsza ustalona data mogąca powiedzieć więcej o czasach budowy fortecy. Z kolei na początku wieku XV trwała dość duża przebudowa zamku legnickiego.

Zamek Lenno we Wleniu

Zamek Lenno we Wleniu uznany jest za najstarszy w Polsce. Murowana warownia pochodzi z II połowy XII wieku. Trzeba jasno zaznaczyć, że brak ustalonej konkretnej daty powstania zamku. Ale historycy zakładają, że to właśnie zamek we Wleniu jest najstarszy w naszym kraju. Wątpliwości może budzić jedynie pytanie, czy na pewno jest starszy niż Zamek Piastowski w Legnicy.

Malowniczo położony zamek tak naprawdę znajduje się we wsi Łupki w powiecie lwóweckim na Dolnym Śląsku, choć jego nazwa pochodzi od sąsiedniej miejscowości Wleń. Posadowiony jest na wzgórzu (niekiedy zwanym Górą Zamkową) mierzącym 445 m n.p.m. Zwany jest także Zamkiem Lenno.

W tym miejscu już w X wieku istniał drewniany gród obronny, przebudowywany w późniejszych wiekach. Do naszych czasów zachowały się fragmenty murów z XII i XIII wieku. W czasach świetności zamku mierzyły one nawet do 12 m wysokości.

Czytaj więcej: Zamek Wleń

Wawel

Wawelu nie uznaje się za najstarszy zamek w Polsce. Gdy poszukujecie odpowiedzi na pytanie o najbardziej wiekową polską warownię, nie znajdziecie tam tej najważniejszej w dziejach Polski. Nieco zastanawia nas dlaczego, bo Wawel jest zdecydowanie najstarszym zamkiem w naszym zestawieniu. Dlaczego się o nim nie wspomina?

Zamek królewski na Wawelu to taka mieszanka stylów architektonicznych z różnych epok, że po prostu nie sposób o nim powiedzieć „średniowieczny zamek”. Od czasu powstania był przebudowywany praktycznie w każdym stuleciu. Dziesiątki razy zmieniany był jego wygląd. Nie znajdziemy murów zewnętrznych pamiętających początki Wawelu. Ale to nie zmienia faktu, że pierwotny zamek powstał bardzo, bardzo dawno temu.

Kiedy? Otóż zamek obronny wzniesiono na wzgórzu na przełomie XI i XII wieku, a więc około 1100 roku. Najpewniej budowa rozpoczęła się jeszcze w XI w. Było to następstwo przeniesienia stolicy Polski do Krakowa (w związku ze zniszczeniem Gniezna w 1038 r.). Ale już wcześniej w tym miejscu wznosiły się murowane zabudowania, również o charakterze mieszkalnym.

Tak więc nie mogliśmy nie wspomnieć Wawelu w naszym zestawieniu. Jako ciekawostkę dodamy, że uznany za najstarszy na świecie zamek Windsor powstawał w latach 1070-1086, a więc prawdopodobnie w podobnym okresie co pierwsza murowana twierdza na Wzgórzu Wawelskim.