W Polsce istnieje wiele tras turystycznych, które łączą najciekawsze zabytki ze względu na ich wartość kulturową, historyczną lub architektoniczną. Szlak romański jest jednym z najbardziej znanych tego typu. Łączy najstarsze i najcenniejsze budowle znajdujące się w Polsce. Te wiekowe zabytki powstały między ok. 1050 a 1250 rokiem. Do dziś w naszym kraju zachowało się wiele takich, które możemy podziwiać w różnych województwach. Szlak romański jest trasą bardzo obszerną, my przedstawiamy 11 najciekawszych atrakcji.
Kościół św. Wojciecha w Krakowie
W samym sercu krakowskiego Rynku Głównego mieści się niewielki kościół św. Wojciecha. Pierwotnie był budowlą romańską jednak przebudowy z XVII i XVIII wieku nadały mu dużo cech stylu barokowego. Romańska świątynia, która znajduje się tu do dziś powstała w II połowie XI wieku. Badania archeologiczne wykazały, że w tym miejscu znajdował się już wcześniej drewniany kościół. Jego powstanie datuje się na przełom X i XI wieku.
To miejsce zostało wybrane na kościół nieprzypadkowo. Wedle tradycji właśnie tu miał głosić kazania św. Wojciech. Na pamiątkę tego wydarzenia miał powstać drewniany kościółek.
Kościół Mariacki w Krakowie
Szlak romański może się poszczycić wyjątkowo popularnym zabytkiem. Kościół Mariacki to jeden z najbardziej znanych zabytków Krakowa i Polski. Pierwsza świątynia pojawiła się w tym miejscu prawdopodobnie w 1221-1222 roku. Był to murowany kościół romański ufundowany przez biskupa krakowskiego Iwo Odrowąża.
Budynek został zniszczony w wyniku najazdów tatarskich. Drugi kościół powstał na pozostałych fundamentach. Ta budowla miała już charakter wczesnogotycki. Świątynia na przestrzeni wieków była często przebudowywana i urozmaicana o nowe elementy np. w XV wieku w Kościele Mariackim pojawił się Ołtarz Wielki autorstwa Wita Stwosza.
Opactwo benedyktynów w Tyńcu
Opactwo benedyktynów w Tyńcu zachwyca przede wszystkim malowniczym położeniem. Klasztor umiejscowiony jest na wapiennej skale, tuż nad brzegiem Wisły. Ustalenie daty powstania opactwa stwarza pewne trudności. Według miejscowej tradycji opactwo benedyktynów w podkrakowskim Tyńcu zostało założone w 1044 roku. Budowla miała zostać ufundowana przez Kazimierza I Odnowiciela. Taka data pojawia się m.in. w kronikach Jana Długosza. Nie wiadomo jednak skąd kronikarz czerpał wiedzę na ten temat. Niektórzy historycy wskazują, że opactwo benedyktynów w Tyńcu powstało za czasów panowania Bolesława II Szczodrego.
Kolegiata św. Pawła i Piotra w Kruszwicy
Romańska kolegiata w Kruszwicy to jeden z najlepiej zachowanych zabytków architektury romańskiej w Polsce. Jest również doskonałym przykładem tego stylu – prosta, geometryczna bryła oraz wyraźne różnice wysokości poszczególnych elementów budynku to podstawowe wyróżniki architektury romańskiej.
Czas budowy szacuje się na lata 1120-1140. Kolegiata w Kruszwicy pierwotnie była prawdopodobnie siedzibą biskupstwa, które w 1148 zostało przeniesione do Włocławka.
Zamek w Sobótce
Pałac w Sobótce powstał w XIII wieku. Potocznie nazywany jest również zamkiem, ponieważ jego architektura nasuwa jednoznacznie takie skojarzenie. Co ciekawe, podczas remontu średniowiecznej kaplicy znaleziono ślady, które wskazują na istnienie w tym miejscu wieży obronnej. Może to oznaczać, że pałac w Sobótce powstał na fundamentach dawnego zamczyska. Obecnie zamek w Sobótce ma już w sobie niewiele ze stylu romańskiego – budowla została urozmaicona m.in o wieżyczkę, która pochodzi z XIX wieku.
Kościół św. Jana Jerozolimskiego za murami w Poznaniu
Pierwotny kościół, który mieścił się w tym miejscu, został wzniesiony w XI wieku pod wezwaniem Michała Archanioła. Około 1170 roku Mieszko III Stary założył przy kościele przytułek, w którym schronienie znajdowali wędrowcy i pątnicy. W 1187 roku kościół w raz z przytułkiem został przekazy w ręce zakonu joannitów. Zakonnicy zajmowali m.in. pomocą podróżnym. Na przełomie XII i XIII wieku joannici postanowili rozbudować kościół, a stara bryła została wkomponowana w nową świątynię. Wkrótce nastąpiła również zmiana patrona kościoła na św. Jana Jerozolimskiego. Warto wspomnieć, że jest to jedna z pierwszych świątyń w Polsce, do budowy której użyto cegły.
Kolegiata w Tumie
Na długo przed budową kolegiaty, miejsce to było związane z działalnością religijną. Pierwotnie mówiło się, że od około 997 roku działało tu pierwsze w Polsce opactwo benedyktynów. Ostatecznie obecność zakonników można potwierdzić od II połowy XI wieku. Opactwo benedyktynów zostało jednak przeniesione ze względu na budowę nowego kościoła. Budowla na przestrzeni lat ucierpiała wielokrotnie na skutek najazdów, wojen i pożarów. Jej ostatnia odbudowa w 1947 r. pozwoliła na przywrócenie świetności temu miejscu. Ten wyjątkowy zabytek zainspirował również autora powieści przygodowych, których postanowił umieścić szczegółowy opis budynku w jednej z książek.
Szlak romański – zamek Wleń
Nie znamy konkretnej daty powstania Zamku Wleń. Wiadomo jedynie, że został wzniesiony w II połowie XII wieku. Mimo to badacze z prawie 100 proc. pewnością potwierdzają – to najstarsza warownia w Polsce. Zamczysko ma ponad 800 lat i dziś możemy podziwiać jego dobrze zachowane ruiny. Zamek Wleń był świadkiem wielu wydarzeń historycznych– więziono tu biskupa Tomasza I, bywał tu Henryk II Pobożny. Podczas swojej długoletniej historii warownia była wielokrotnie napadana, a do jej upadku najbardziej przyczyniła się wojna trzydziestoletnia.
Bazylika prymasowska w Gnieźnie
Pierwsza chrześcijańska świątynia powstała na tym terenie za życia Mieszka I, a więc przed 922 rokiem. Zgodnie z kronikami Jana Długosza jej fundatorką miała być Dąbrówka (żona Mieszka I). Budowla w stylu romańskim została wzniesiona około 1064 roku. Przy odbudowie wykorzystano częściowo fundamenty poprzedniej świątyni.
Obecnie bazylika prymasowska jest przypisywana do stylu gotyckiego. Za zmianę odpowiada gruntowna przebudowa rozpoczęta w 1342 roku. Ciekawostką jest to, że podczas trwającego kilka lat remontu kościół funkcjonował bez przerwy. Gdy budowano prezbiterium, wierni korzystali z romańskiej części kościoła. Po zakończeniu prac w tym sektorze kościoła wierni korzystali z nowego fragmentu, a prace były prowadzone dalej.
Kościół św. Idziego w Inowłodziu
Kościół św. Idziego w Inowłodziu wybudowano w 1082 roku. Świadczy o tym nowożytna płyta inskrypcyjna. Jednak nie jest to jedyna data. Niektóre źródła wskazują, że świątynia została wzniesiona w XII wieku (nie później niż 1138). Po powstaniu nowego kościoła pod wezwaniem św. Michała, stara świątynia z roku na rok popadała w coraz większą ruinę. Próbę odremontowania kościoła św. Idziego podjęto w 1790 roku. Niestety kolejne szkody powstały m.in. podczas I wojny światowej. Ostateczna rekonstrukcja miała miejsce w latach 1936-1938.
Kościół w Dziekanowicach
Szlak romański ciągnie się również przez wsie i niewielkie miejscowości. W Dziekanowicach znajduje się dobrze zachowany przykład architektury romańskiej. To kościół śś. Marii Magdaleny i Mikołaja. Świątynia ta powstała na przełomie XII i XIII wieku. Prezbiterium do dziś, pomimo przebudowy w XVII i XVIII wieku, zachowało romański charakter.